Bırakılan 2 Şey

Size Kuran ve sünnetimi bırakıyorum, ona uyarsanız sapmazsınız mealindeki hadisi duymuşsunuzdur. Bu hadisin (veda haccında geçtiği için) oldukça sağlam bir hadis olduğu söylenir. Öyle ya yüzbinlerce insan Allah Rasul'ünün bıraktığı bu emaneti duymuş ve pek çok farklı rivayetle bu hadis günümüze kadar gelmiştir. Hatta denilebilir ki, yapısı gereği en sağlam olarak gelmesi gereken hadis budur. (Allah Rasul'ünün son hutbesinin son cümleleri, en önemli vasiyet, nasıl akılda kalmaz ki?)

Gelin şimdi GELENEKSEL usule göre bu hadisi inceleyelim:

Size 2 şey bırakıyorum mealindeki hadis, en sahih kitaplar olarak bilinen Buhari ve Müslim'de geçmez. Yalnız Müslimde şöyle bir hadis vardır:

“Size bir şey bıraktım, eğer ona uyarsanız sapmazsınız. O da Allah'ın kitabıdır.” (Müslim)

Gene Müslim'de şu rivayet vardır: “Bir gün Rasulullah Mekke ile Medine arasında Hum denen suyun kenarında ayağa kalkarak bize bir konuşma yaptı. Allah’a hamd-ü sana etti, nasihatte bulundu, Allah’ı bize hatırlattı, sonra da şöyle buyurdu: “Bilin ki, ey insanlar, ben de bir beşerim. Rabbimin elçisi gelip de icabet etmem beklenir. Ve ben sizin aranızda iki ağır emanet bırakıyorum. Onların ilki Allah’ın kitabıdır; onda hidayet ve nur vardır. Öyleyse Allah’ın kitabını tutun ve ona sarılın.” İnsanları Allah’ın kitabına sarılmaya teşvik ettikten sonra da şöyle buyurdu: “Ve Ehl-i Beytim'i. Size Allah’ı hatırlatırım Ehl-i Beytim hakkında, size Allah’ı hatırlatırım Ehl-i Beytim hakkında, size Allah’ı hatırlatırım Ehl-i Beytim hakkında.”(Müslim, Zeyd b. Erkam'dan)

Gördüğümüz gibi hadisin “Kuran ve sünnet...” haricinde “Kuran ve ehlibeytim...” ve “Kuran...” şeklinde iki versiyonu daha var. Ve en sağlam olduğu söylenen kaynaklarda “Kuran ve sünnet...” lafızlı hadis geçmiyor, neden acaba?

Ehl-i Sünnet’in önde gelen muhaddislerinden olan Hasan bin Ali es-Sakkaf eş-Şafii ise, bu hadisle ilgili olarak şöyle demiştir: “Bana; Rasul’ün “Sizin aranızda iki emanet bırakıyorum; onlara sarıldığınız takdirde sapmazsınız: Allah’ın kitabını ve...” hadisi sorulmuştur, “Acaba sahih olanı, “ve yakınlarım olan Ehl-i Beytim'i” lafzıyla geleni midir? Yoksa “ve sünnetimi” lafzıyla geleni mi?” diye. “Sizden ricamız, bunu, hadis ve senedi açısından açıklamanızdır.” denmiştir. 

Cevap: Sahih olarak sabit olan, “ve Ehl-i Beyitim'i” lafzıyla gelen hadistir. “ve sünnetimi” lafzıyla gelen hadis ise, hem senet, hem de metin açısından batıldır.

Şimdi hadisin, “...ve sünnetimi” versiyonunun sened yönünden incelemesini yapalım:

1. ibn Avf hadisi:Hadis alimi ve Maliki mezhebinin imamı olan Malik b. Enes bu konuda “Muvatta” adlı kitabında senedsiz olarak bir rivayet aktarmıştır:

وحدثني عن مالك أنّه بلغه أنّ رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: تركت فيكم أمرين لن تضلوا ما تمسّكتم بهما، كتاب الله وسنة نبّيه

Malik’e şu rivayet edildi: Rasulullah “Size iki şey bırakıyorum. Bunlara sımsıkı bağlandığınız sürece, asla doğru yoldan sapmayacaksınız. Bunlar, Allah’ın kitabı ve Peygamberinin sünnetidir.” buyurmuştur. (Malik, “Muvatta”, Kader kitabı, hadis 3)

Malikin rivayet ettiği bu hadis, senedsiz bir hadistir. Oysa hadis ilminde hadislerin sahih veya zayıf olduğunu ayırd etmek için hadisin senedi önemli olduğu söylenir. Ancak Maliki alimlerinden ibni Abdilberr Malik’in “Muvatta” kitabına yazdığı “et-Temhid” adlı şerhinde hadis için 2 sened zikretmiştir. Biz ibni Abdilberr’in zikr ettiği senedlerden birini şimdi, diğerini ise “Ebu Hureyre'ye isnad edilen hadis” başlığında inceleyeceğiz. İbni Abdilberrin zikr ettiği senedlerden biri şöyle:

وحدثنا عبد الرحمن بن يحيى قال : حدثنا أحمد بن سعيد قال : حدثنا محمد بن إبراهيم الديبلي قال : حدثنا علي بن زيد الفرائضي قال : حدثنا الحنيني ، عن كثير بن عبد الله بن عمرو بن عوف ، عن أبيه ، عن جده ، قال: قال رسول الله – صلى الله عليه وسلم : تركت فيكم أمرين لن تضلوا ما تمسكتم بهما كتاب الله ، وسنة نبيه

…Kesir b. Abdullah b. Amr b. Avf babasından, o da dedesinden şöyle rivayet etmiştir:Rasulullah şöyle buyurdu: “size tutunduğunuz müddetçe sapmayacağınız iki şey bırakıyorum, Allahın kitabı ve Nebinin sünneti.” (ibni Abdilberr, “et-Temhid”, 14/331)

hadisin senedinde kırmızı ile işaretlenen ravi, Kesir b. Abdullah zayıftır.

كثير بن عبدالله بن عمرو بن عوف بن زيد المزني المدنى
Kesir b. Abdullah b. Ömer b. Avf b. Zeyd el-Muzini el-Medeni

قال ابن معين: ليس بشئ	:	(Yahya) b. Main dedi ki: “bir şey değil”
وقال الشافعي وأبو داود: ركن من أركان الكذب	:	Şafii ve Ebu Davud dedi ki: “yalanın sütunlarındandır”
وقال الدارقطني وغيره: متروك	:	Darektuni ve başkaları dediler ki: “metruktur”
وقال أبو حاتم: ليس بالمتين	:	Ebu Hatim dedi ki: “muteber değildir”
وقال النسائي: ليس بثقة	:	Nesai dedi ki: “sika (güvenilir) değildir”

(ez-Zehebi, “Mizan el-İtidal”, 3/407, 6943-cü ravi)

Bu hadisi rivayet eden Kesir b. Abdullahın durumu hakkında söylenenler yukarıda. Ayrıca ehli sünnetin rical alimlerinden İbni Hibban bu ravi hakkında şöyle diyor:

وقال ابن حبان: له عن أبيه، عن جده – نسخة موضوعة ibni Hibban dedi ki: “o ne zaman babasından, o da dedesinden derse uydurmarivayet ediyordur.”(Zehebi, “Mizan el-İtidal”, 3/407, 6943-cü ravi)

Yukarıda da aktardığımız gibi Kesir b. Abdullah bu hadisi babasından, o da dedesinden rivayet etmiştir.

2. İbni Abbas’a isnad edilen hadis: Bu hadisi Hakim en-Nişaburi rivayet etmiş, fakat hadisin sıhhati hakkında hiç bir şey söylememiştir:

أخبرنا أبو عبدالله الحافظ، أخبرني إسماعيل بن محمد بن الفضل الشعراني، ثنا جدّي، ثنا ابن أبي أويس، ثنا أبي، عن ثور بن زيد الديلي، عن عكرمة، عن ابن عبّاس رضي الله عنهما: أن رسول الله صلى الله عليه وسلّم خطب الناس في حجة الوداع فقال: يا أيها الناس؛ إني قد تركت فيكم ما إن اعتصمتم به فلن تضلّوا أبدا، كتاب الله وسنة نبيّه

…ibni Abbas dedi ki: Rasulullah Veda haccında insanlara hutbe irad etti ve şöyle dedi: “ey insanlar! size sarıldığınız müddetçe sapmayacağınız iki emanet bırakıyorum Allahın kitabı ve Nebinin sünneti”(Hakim en-Nişaburi, “Müstedrek”, 1/171, hadis 319)

Bu hadisin senedinde 2 problem vardır:

2-1.İbni Ebu Uveys: kırmızı ile işaretlenen ilk ravidir. Rical alimi Ukayli onun zayıflar arasında zikr etmiş ve şöyle demiştir:

إسماعيل بن عبد الله بن أبي أويس المديني İsmail b. Abdullah b. Ebu Uveys el-Medeni

معاوية بن صالح قال سمعت يحيى بن معين يقول أبو أويس وابنه ضعيفان

Muaviye b. Salih dedi ki: Yahya b. Mainin şöyle dediğini duydum: “Ebu Uveys ve oğlu (ibni Ebu Uveys)zayftırlar”

وحدثني أسامة الرقاق بصري يقول سمعت يحيى بن معين يقول إسماعيل بن أبي أويس يسوى فلسا

Rakik el-Basri dedi ki: Yahya b. Mainin şöyle dediğini duydum:“ibni Ebu Uveys helak olmuştur”

(Ukayli, “ed-Duafa”, 1/87)

Bir diğer ehli sünnet rical alimi olan ibni Hacer şu bilgileri vermektedir:

وقال معاوية بن صالح عنه هو وأبوه ضعيفان	:	Muaviye b. Salih Yahya şöyle dedi: “o ve babası zayıftır”
النسائي ضعيف وقال في موضع آخر غير ثقة	:	Nesai dedi ki: “zayıftır, sika (güvenilir) değildir”

(İbni Hacer, “Tehzib et-Tehzib”, 1/271-272, 568-ci ravi)

bir başka nasibi rical alimi olan ibni Adi ise onun hakkında şunları beyan etmektedir:

النضر بن سلمة المروزي يقول بن أبي أويس كذاب Nadr b. Seleme el-Mervezi dedi ki: “ibni Ebu Uveys yalancıdır” (ibni Adi, “el-Kamili fid Duafa”, 1/323)

2-2. Ebu Uveys:az önce hakkında bilgi verdiğimiz ravinin babasıdır. Oğlu gibi kendisi de zayıftır, yukarıda oğlu hakkında bilgi verirken Yahya b. Mainin onun hakkında da “zayıfıtr” dediğini aktarmıştık. Bir başka rical alimi ibni Adi onu zayıflar arasında zikr etmiş ve şöyle demiştir:

عبد الله بن عبد الله بن أبي عامر القرشي التيمي أبو أويس الأصبحي المديني
Abdullah b. Abdullah b. Ebu Amre el-Kureşi et-Temimi Ebu Uveys el-Asbahi el-Medeni

وسمعت يحيى بن معين يقول بن أبي أويس وأبوه يسرقان الحديث Yahya b. Mainin şöyle dediğini duydum: “ibni Ebu Uveys ve babası hadis çalarlar” (ibni Adi, “el-Kamili fid Duafa”, 4/182)

3. Ebu Hureyre’ye isnad edilen hadis: bu hadis ibni Abdilberr’in Malikin “Muvatta” kitabına yazdığı şerhte, Hakim “Müstedrek”te ve Beyhaki “Sünen”de rivayet etmiştir, hadis şöyledir (ifade Hakim’indir):

أخبرنا أبو بكر بن إسحاق الفقيه أنبأ محمد بن عيسى بن السكن الواسطي ثنا داود بن عمرو الضبي ثنا صالح بن موسى الطلحيعن عبد العزيز بن رفيع عن أبي صالح عن أبي هريرة رضي الله عنه قال : قال رسول الله صلى الله عليه و سلم : إني قد تركت فيكم شيئين لن تضلوا بعدهما : كتاب الله و سنتي و لن يتفرقا حتى يردا علي الحوض

…Ebu Hureyre dedi ki: Rasulullah şöyle buyurdu: “Size iki şey bırakıyorum. Bunlara sımsıkı bağlandığınız sürece, asla doğru yoldan sapmayacaksınız. Bunlar, Allah’ın kitabı ve Peygamberinin sünnetidir ve onlar Havz başında bana kavuşuncaya kadar bir birinden ayrılmayacaktır.” (Hakim en-Nişaburi, “Müstedrek”, 1/171, hadis 319 ibni Abdilberr, “et-Temhid”, 14/331)

bu hadisin senedi de öncekiler gibi bozuktur, hadisin senedinde kırmızı ile işaretlenen ravi Salih b. Musa et-Talhi vardır, nasibi rical alimi ez-Zehebi onun hakkında şöyle der:

صالح بن موسى
بن عبدالله) بن إسحاق بن طلحة)ابن عبيد الله القرشى الطلحى. كوفى ضعيف
Salih b. Musa b. Abdullah b. İshak b. Talha b. Ubeydullah el-Kureşi et-Talhi, el-Kufi, zayıftır.

قال يحيى: ليس بشئ، ولا يكتب حديثه	:	Yahya (b. Main) dedi ki: “bir şey değildir, hadisi yazılmaz”
وقال البخاري: منكر الحديث	:	Buhari dedi ki: “münkerul hadistir”
قال النسائي: متروك	:	Nesai dedi ki: “Metruktur”

(ez-Zehebi, “Mizan el-İtidal”, 2/302, 3831-ci ravi)

Kısacası, hadisleri eleştirmek için ilim gerekir diyenler, hadisler ciddi bir sorgulamadan geçmiş diyenler, hadis ravileri çok ciddi şekilde kontrol edilir diyenler, zayıf kişilerden hadis alınmamıştır diyenler... Yukarıda da gördüğümüz gibi hiç de öyle yapılmamış.